UNGGAH-UNGGUH BASA
TEGESE
Unggah-ungguh yaiku adat sopan santun, tatakrama, tatasusila nggunakake Basa Jawa (tatanan tata krama sajroning solah bawa).
JENISNE
A. Basa Ngoko
Yaiku perangan basa jawa kanggo guneman marang wong sapadha-padha.
1. Ngoko Lugu
yaiku basa ngoko sing ora kecampuran tembung-tembung krama inggil tumprap wong sing diajak guneman.
Tuladha :
*Saiki wis wengi,muliha sesuk wae !
* Sesuk diajak ndeleng kethoprak.
*Mangana dhisik yen arep lunga !
2. Ngoko Alus
yaiku basa ngoko sing kecampuran tembung-tembung krama inggil tumprap wong sing diajak guneman.
Tuladha :
*Saiki wis wengi,panjenengan kondur sesuk wae !
*Sesuk diajak mirsani kethoprak.
*Panjenengan dhahar dhisik yen arep tindak !
B. Basa Madya (Basa ing antarane basa ngoko lan krama)
1. Madya Ngoko
wujude tembung :
- Madya (ater-ater (awalan) lan panambang (akhiran) ngoko : artinya bahwa madya terletak di antara awal dan akhir dari ngoko)
- Ngoko
- Dika,mang,samang
Tuladha :
*Pundi woh-wohane sing becik-becik niku ?
* Niku napa kirang becik ?
2. Madyantara
wujude tembang ;
- Madya (ater-ater lan panambang ngoko)
- Ngoko
- Kang slira (sampeyan),pangkate,sesebutan (peprenahan)
Tuladha :
*Sampeyan niku pripun ta mas,seprika-sepriki kok boten enten sudane ?
3. Madya Krama
wujude tembang :
- Madya (ater-ater lan panambang ngoko)
- Krama lan krama inggil
- Sampeyan,pangkat,sesebutan/peprenahan
Tuladha :
*Sampeyan apa wis dhahar ta mas?
*Tak kira ya wis sare lho,tiwas aku ra mampir.
C. Basa Krama
1. Krama Lugu
Yaiku basa krama sing tembung-tembung e lugu lan ora kecampuran tembung-tembung krama ingggil tumprap wong sing diajak guneman.
Tuladha :
*Sakmenika sampun dalu,sampeyan wangsul benjing kemawon !
*Benjing dipunajak ningali kethoprak.
*Sampeyan nedha rumiyin menawi badhe kesah.
2. Krama Alus
Yaiku basa krama sing tembung-tembunge alus lan kecampuran tembang-tembang krama inggil tumprap wong sing diajak guneman.
Tuladha :
*Sakmenika sampun dalu,panjenengan kondur benjing kemawon.
D. Basa Kedhaton
Yaiku basa kang kanggone mung ana kedhaton.Kanggo tumprap para sentana lan abdining ratu ing wektu seba ing ngarsaning ratu.
Tuladha :
*Punapi sira darbe kawasisan ingkang linuwih ?
PANGANGGONE
1. Basa Ngoko Lugu
- Sapadha-padha sing wis kulina
- Nduwuran marang andhalan
- Wong kang wis tuwa marang sing enom
- Wong tuwa marang anake
- Guru marang muride
- Eyang marang putune
2. Basa Ngoko Alus
- Sedulur enom marang sedulur tuwo
- Wong sing kaprenah tuwa marang wong enom sing drajate luwih dhuwur
- Ibu marang bapak sing wis ngoko-ngokoan amarga wis kulina
3. Basa Krama Lugu
- Marang wong sing ndrajat amarga durung raket
4. Basa Krama Alus
- Wong enom marang wong tuwa
- Marang wong sing luwih dhuwur drajate
5. Madya Ngoko
- Bakul padha bakul
- Priyayi marang andharake utawa ngisorane
6. Madyantara
- Para priyayi sing wis kulina
- Bojone priyayi marang bojone
- Priyayi marang sedulure kang kapernah tuwa nanging luwih cedhek pangkat / drajate
7. Madya Krama
- Padha dene priyayine lan wis padha kulinane
- Bojon priyayi song durung ngoko
GUNANE BASA
1. Basa Ibu
Jalaran basa jawa minangka basa asli kang digunakake dening para penutur basa wiwit lair,await saka sesambangan kulawarga utawa masyarakat sakiwa tengene penganggone kanthi leson.
2. Basa Ilmu
Yaiku basa digunakake kanggo medharake sawentara kawruh.Basa awujud basa lesan lan basa tulis.
3. Basa Budaya
Jalaran basa jawa mujudake salah sijine asli budaya indonesia kang dilakoni adiluhunge dening wong jawa apa dene wong-wong manca negara.
Referensi